Jukeboks-­musikalane

Eg er ein døande mann, som faktisk ikkje kan dø, skrik mannen på scena, før han grip mikrofonen og syng ein desperat versjon av «The Man Who Sold The World». Den magre, raudhåra mannen som heng i mikrofonstativet har både stemma, faktene og utsjånaden til David Bowie. Men Bowie er ikkje oppstanden. Dette er heller ikkje noko imitatorkonkurranse.

Det er rock-musikalen Lazarus som fyller Det Norske Teatret med gråhåra pensjonistar og tindrande studentar midt på lyse dagen ein vanleg tysdag i mai.

Teaterframsyningar med kjende songar er god butikk, men er det god musikk?

Bowies «Lazarus»

Den siste gongen David Bowie synte seg offentleg før han døydde, var på premieren på «Lazarus» i desember 2015. Den drøymande science fiction-musikalen laga han saman med forfattaren Enda Walsh. Dei var inspirerte av filmen (og boka) «The Man Who Fell To Earth», der Bowie sjølv spelte hovudrolla på 70-talet. Bowie skreiv nokre nye songar, men resten av musikalen er ei samling meir eller mindre kjende songar frå alle de fire tiåra han laga musikk.

Sånn sett er Lazarus eit godt eksempel på ein aukande teatertrend: Jukeboksmusikalar, altså scenedrama sett saman av kjende pop- eller rockelåtar. No kan ein innvende at heile livet til David Bowie var eit musikkteater. At Ziggy Stardust var ein fiksjon som synte ei side av personlegdomen hans. Romvesenet Thomas Newton syner ei anna. Dermed er ein surrealistisk og dystopisk musikal med Bowie-låtar heilt logisk, sjølv om ikkje plotet er det.

Newton kom til jorda for å finne vatn til den tørkeramma planeten sin. Men så blei han værande. Han har, utan å lukkast, forsøkt å bygge ein rakett for å komme seg heim att. Samstundes har myndigheita forska på hjernen hans. No lever han isolert, deprimert og alkoholisert. Heilt til ulike gjestar banker på hos han og gjer han håp om å vende tilbake.

Framand fugl

Jukeboksmusikalar er no så mangslags. På mange måtar er dei ikkje heilt innafor verken i popverda eller teaterverda. For dei som set Les Misérables og The Phantom of the Opera øvst oppe på rangstigen, er dei ikkje skikkelege musikalar. Dei er sett saman av låtar som ikkje er laga for teaterscena. Repeterande refreng er ikkje teatervenlege, historia klamrar seg fast til songtekstene, og dei kjenslene og assosiasjonane låta skulle vekkje, passar ikkje inn i dramaturgien. Puritanarane meiner jukeboksmusikalane handlar meir om å tyne pengar ut av fallerte stjerner sine songkatalogar enn om å oppleve ei rørande historie.

Musikkelskarane på si side, meiner jukeboks-musikalane er dårlege måtar å oppleve musikk på. Dei meiner dei polerer, fluffar og kvitvaskar musikk som var motkulturell og progressiv då han vart laga. Rock med strykeararrangement, modulering og snakkesynging er ei hån mot originalen, kan dei hevde. Dessutan: Artisten eller bandet som gjorde songane kjende hadde eit stjernemateriale, ein it-faktor eller ein aura, som ikkje let seg gjenskape av andre på scena. Same kor gode skodespelarar eller vokalistar dei er.

Musikkelskarane og kritikarane held jukeboksmusikalane like høgt som karaoke-cdar. Det er greit at det finst, men kunst vert det aldri.

Alt er ikkje gull

Den mest kjende, den som får skulda for å gje nytt liv til jukeboksmusikalane, er «Mamma Mia!». Sjølv om det er ei syltynn historie, så ligg songane så djupt i barnesinnet til publikum at det er vanskeleg å ikkje kose seg. Dessutan er mange av jukeboksmusikalane også box-office-hitar. ABBA-musikalen spelte inn svimlande 600 millionar dollar i løpet av 14 år på Broadway.

Dei tala er nok mykje av årsaka til at lista over artistar som har blitt jukeboksifiserte, er lang. Når ingen kjøper fysisk musikk lenger, når det blir dyrare og dyrare å produsere turnear, kven kan laste artistane (og etterkommarar av døde artistar) for å ville ha sin del av den kaka?

Musikalen «Beautiful» fortalde om musikkbransjen gjennom Carole King sine songar. «We will rock you» var ikkje like vellykka i å fortelje om bandet Queen. Så forskjellige artistar og band som John Lennon, Beach Boys, Earth Wind & Fire, Boney M, Bob Dylan, Johnny Cash, The Proclaimers, Spice Girls, Cher, Billy Joel, Tina Turner, Flaming Lips, Tupac Shakur, Foreigner og Alanis Morissette har alle fått musikalar av hit-katalogen sin. Med svært ulike resultat. Det er nemleg ikkje gull alt som svingar.

Tre variantar

Det er tre hovudkategoriar av jukeboksmusikalar. Du har den biografiske musikalen, som «Jersey Boys» om smørsongaren Frankie Valli frå femtitalet eller «Summer», musikalen om Donna Summer. Dei forsøker å fortelje historia om artisten gjennom musikken, sjølv om artisten aldri har skrive ein einaste sjølvbiografisk song, eller skrive songar sjølv i det heile.

Den andre typen konsentrerer seg om konseptalbum som allereie har ei historie og ein hovudkarakter, som Pink Floyd sin «The Wall», The Who sin «Tommy» eller Green Day sin «American Idiot». Ifølge kritikarane, var det ikkje så idiotisk som som det kan høyrest ut. Men dei spurde jo ikkje Green Day-fansen.

Den tredje, og kanskje den varianten det har gått inflasjon i, er når nokon har kokt saman ei ny, og ikkje alt for logisk historie som skal passe til dei hit-melodiane dei har lyst til å lokke publikum med. Slik dei gjorde med ei-dotter-og-tre-fedre-historia i «Mamma Mia». Eller då songane til new vawe-bandet The Go-Go’s vart miksa med ei fantasy-historie frå 1700-talet i stykket «Head Over Heals».

Fra Jokke til Eggum

I Noreg har vi sett mest av den siste typen etter 2000-tallet. Nationaltheatret har fleire gonger sett opp «Verdiløse menn», der songane til Jokke møter teikneserie-universet til broren Christopher Nielsen. Dei har og sett opp «Livet er en liten dings», der DeLillos sjølv speler mange av songane.

I Det Norske Teatret sitt stykke «Kan nokon gripe inn» møtes dei triste karakterane til Stein Torleif Bjella på ein togstasjon. Medan Jan Eggum har gitt låtar til både musikkteateret «På án igjen» og til musikalen og filmen «Ta meg med». Åge Aleksandersen sine låtar blei til musikalen «Levva livet» på Trøndelag Teater. Og i disse tider går tv-versjonen av teatermusikalen bygd på Ole Ivars-låtar, «En får være som en er».

Det får vere som det er. Det skal meir til enn sjarmen til Henriette Stenstrup å lokke meg til danseband-medley på teateret. Men er det er kan hende mitt problem.

Puteteater

Jukeboksmusikalane sitt ibuande problem er at når dei er dårlege, er dei skikkeleg pute-teater. Ofte har dei lite anna å fortelje enn at «det løner seg å spele hitlåtar på scena!».

Musikalen «Lennon» brukte berre songar frå soloalbumet til John Lennon for å fortelje om eks-beatlen. Og floppa både som musikal og som hit-parade. Det gjorde også «Hot Feet» med Earth, Wind & Fire-songar og «Good Vibration» med Beach Boys-songar, sjølv om det kunne virke som ein god ide på papiret.

Og den korte karrieren (og katalogen) til Spice Girls, levde ikkje på nokon måte opp til det optimistiske namnet «Viva Forever!».

På sitt beste

Dei gode artistmusikalane kan på si side sjølvsagt gi nytt innhald til songar ein allereie likar godt, og faktisk fortelje ei god historie.

Dei mest vellukka er dei som ikkje forsøker å gjere det til ei best-of-framføring, men som knar songane til ei ny oppleving. Som konsertmusikalen «What’s it all about», som brukte Burt Bacharach og Hal David sin låtkatalog for å fortelje både om samarbeidet deira og hippie-bodskapen på 60-talet. Eller Madness-musikalen «Our House» der dramaet vekslar mellom dei to ulike retningane som livet til 16-åringen Joe kan ta etter at han bryt seg inn i eit hus i Camden. Og Billy Joel sine songar vart ein kritikar-hylla kveld der live orkester med vokalist spelte songane, medan dansarar tolka historia om arbeidarklassefolka i «Movin’ Out».

Framsyninga «Sånne som oss», med songane til John Olav Nielsen & Gjengen som utgangspunkt, gjorde også meir enn å berre pakke inn hit-melodiar. I 2015 laga Frode Grytten og Den Nationale Scene eit teaterstykke der songane ikkje skulle bere historia åleine, men fortelje det som ikkje kunne seiast, draumar og indre monologar. Det blir det kan hende betre teater av.

Ei Bowie-historie

Det er ikkje direkte Bowie-biografisk når Thomas Newton mot slutten av «Lazarus» blir heist opp i himmelen sitjande i ei stor hand. Newton er businessmann og marsbuar, ikkje artist. Men ein kan tenkje seg at Bowie følte seg som ein slags alien, fanga i sin eigen kunstnariske suksess.

Og like før premiera, var han jo også ganske sjuk, så kan hende var stykket hans måte å setje ord på sin eigen dødsangst på. Uansett om musikalen er litt forvirrande og slett ikkje har valt dei beste Bowiesongane, eller dei som passar best, så får dei deg til å tenkje at Bowie forsøkte å fortelje oss noko.

«Look up here man, I’m in danger. I’ve got nothing left to loose.»